Leczenie bólu

Bóle głowy są jedną z najczęstszych dolegliwości. Szacuje się, że dotyczą około 80 % populacji, a u 20 % są przewleke i nawracające. Tradycyjnie bóle głowy dzielimy na samoistne i objawowe. Do samoistnych bólów głowy (stanowiących 90 % przypadków) zaliczamy: migrenę, napięciowy ból głowy orz klasterowy ból głowy.

Najczęściej występującym bólem głowy jest napięciowy ból głowy. Chorzy najczęściej opisują go jako rozlany, opasujący (przypominający ucisk obręczy) tępy ból głowy. Może mu towarzyszyć tkliwość czepca ścięgnistego ("skóry na głowie"). W badaniu neurologicznym nie stwierdza się odchyleń. Paradoksalnie ból głowy typu napięciowego może nasilać się w wyniku nadużywania leków przeciwbólowych (zwłaszcza zawierających kodeinę). W leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe (paracetamol) a w niektórych przypadkach amitryptylinę.

Druga co do częstości jest migrena. Charakteryzuje się napadowym, jednostronnym, pulsującym bólem głowy trwającym od 4 do 72 godzin. Napadom bólu głowy towarzyszą nudności i wymioty oraz fotofobia (nadwrażliwość na światło) oraz fonofobia (nadwrażliwość na dźwięki). Nierzadko wystąpienie napadu bólu głowy w migrenie poprzedzone jest aurą wzrokową (pod postacią zygzaków lub błysków świeetlnych). Migrena dotyczy najczęściej młodych kobiet. Bóle migrenowe zmniejszają się po położeniu się w cichym i zaciemnionym pokoju. W leczeniu napadów migreny o niewielkim nasieleniu stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, a w cięższych napadach - tryptany. Wielodniowe napady z odwodnieniem (spowodowanym wymiotami) i pogorszeniem stanu ogólnego nazywa się stanem migrenowym. Często w tych przypadkach konieczna jest hospitalizacja.

Napadowym bólem głowy o znacznym nasileniu i częściej występującym 6-krotnie częściej u mężczyzn niż kobiet jest klasterowy ból głowy. Bóle występują w okolicy oczodołu i skroni. Towarzyszy im zaczerwienienie oka, obrzęk powiek, łzawienie oraz wyciek surowiczy z nosa. Napady bólu powtarzają się nawet klika razy na dobę po kilka (tzw klastery bólu). Napady klasterowego bólu głowy można przerwać podając podskórnie sumatryptan lub wdychając czysty tlen.

Choroby naczyniowe mózgu

Udary mózgu stanowią trzecią przyczynę zgonów po chorobach serca i procesach nowotworowych. Udar mózgu jest stanem zagrażającym życiu, który objawia się ogniskowymi lub uogólnionymi zaburzeniami czynności mózgu utrzymującymi się powyżej 24 godzin i wymagających bezwzględnej hospitalizacji. Przyczyną większości udarów mózgu (około 85 %) jest niedotlenienie mózgu spowodowane zwężeniem lub zamknięciem naczyń doprowadzających krew do mózgu. Udary takie nazywamy niedokrwiennymi. Przyczyną udarów mózgu może być również wylew krwi do mózgu w wyniku pęknięcia naczynia i wówczas takie udary nazywamy krwotocznymi.  Do objawów udaru mózgu zaliczamy: niedowład lub porażenie połowicze (chory ma słabszą lub nie może poruszać prawą lub lewą kończyną górną i nogą), połowicze zaburzenia czucia, afazję (zaburzenia mowy polegający ograniczeniu lub braku możliwości wypowiadania lub rozumienia słów) oraz nagłe zaburzenia widzenia. Do czynników ryzyka udaru mózgu (czyli chorób zwiększających ryzyko jego wystąpienia) zaliczamy: nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, zaburzenia lipidowe (wysoki poziom cholesterolu) oraz zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków). Zwiększa jej również brak aktywności fizycznej, palenie papierosów czy nadużywanie alkoholu. U osoby z podejrzeniem udaru mózgu wykonywane jest badanie tomografii komputerowej głowy. Pozwala ono na potwierdzenie wystąpienia udaru, różnicowanie między udarem niedokrwiennym (ognisko niedokrwienne) a krwotocznym (ognisko krwotoczne - krwiak) oraz określenie wielkości i lokalizacji zmian. W przypadku podejrzenia udaru krwotocznego wykonywana jest dodatkowo opcja naczyniowa - angiografia tomografii komputerowej (angio-CT) pozwalająca na ocenę naczyń i wykluczenie między innymi tętniaków mózgu, które mogą być przyczyną udaru.  Przemijające, ogniskowe zaburzenia neurologiczne, które przypominają udar mózgu, ale których czas trwania jest krótszy zwane są przemijającymi atakami niedokrwienia (transient ischemic attack TIA). Ponieważ większość udarów mózgu powstaje w wyniku zamknięcia światła naczynia uzasadnionym postępowanie w leczeniu ostrego (świeżego) udaru mózgu jest jego farmakologiczne lub mechaniczne udrożnienie. Należy pamiętać, że odpowiednie leczenie farmakologiczne  należy rozpocząć do 3 godzin od momentu wystąpienia udaru ! W przypadku wystąpienia udaru konieczne jest szybkie działanie zgodnie z hasłem "czas to mózg".

Bóle kręgosłupa

Zespoły korzeniowe należą do najczęstszych chorób człowieka i charakteryzują się przede wszystkim dolegliwościami bólowymi. Rdzeń kręgowy u osób dorosłych rozciąga się od pierwszego kręgu szyjnego (C1) do końca pierwszego kręgu lędźwiowego (L1). Objawy kliniczne uszkodzenia rdzenia zależą od poziomu na którym doszło do jego uszkodzenia. Do bólu mogą dołączać się niedowład kończyn, utrata czucia oraz zaburzenia zwieraczy. Przyczynami wystąpienia powyższych dolegliwości mogą być: urazy, guzy, ogniska zapalne lub choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa (w wyniku zmian zwyrodnieniowych, wysunięcia dysku lub zwężenia kanału kręgowego). Wysunięcie dysku międzykręgowego jest określane jako dyskopatią, a w zależności od jej wielkości wypukliną ("niewielka dyskopatia") lub przepukliną ("duża dyskopatia").  Dyskopatie najczęściej występują w odcinku szyjnym (dyskopatia szyjna) i lędźwiowym (dyskopatia lędźwiowa) kręgosłupa, a rzadziej w odcinku piersiowym. Rwą ramienną nazywa się zespół chorobowy w którym bóle promieniują z odcinka szyjnego kręgosłupa wzdłuż kończyny górnej. Promieniowanie bólu z lędźwiowego odcinka kręgosłupa wzdłuż tylnej powierzchni kończyny dolnej nazywamy rwą kulszową (lumbago), a wzdłuż przedniej powierzchni uda - rwą udową. Z uwagi na złożoność i zmienność obrazu klinicznego nie można ustalić jednolitych zasad postępowania. Generalnie w przypadku bólów spowodowanych urazami zalecane jest wykonanie zdjęć rentgenowskich (RTG) oraz tomografii komputerowej, a w przypadku zaburzeń czucia oraz ruchu w kończynach utrzymujących się powyżej 4 tygodnii badania rezonansu magnetycznego. Badania neuroobrazowe pozwalają na określenie lokalizacji i wielkości zmian. W leczeniu zalecane są środki przeciwbólowe oraz rehabilitacji, a w przypadku braku poprawy rozważyć zależy wykonanie zabiegu operacyjnego biorąc pod uwagę jego potencjalne korzyści oraz ryzyko związane z jego wykonaniem.

Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane jest schorzeniem występującym na całym świecie ale najczęściej w Ameryce Północnej, Australii i Europie. Zazwyczaj zaczyna się u młodych dorosłych między 20 a 30 rokiem życia. Istotą choroby jest występowanie ognisk demielinizacyjnych (czyli uszkodzeń osłonki mielinowej włókien nerwowych), które stwierdzone są w istocie białej mózgu i rdzenia kręgowego. Stwardnienie rozsiane cechuje różnorodność obrazu klinicznego, a objawy kliniczne zależą od lokalizacji uszkodzenia (zmian). Do najbardziej typowych objawów zalicza się: pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, oczopląs, drżenie zamiarowe, brak odruchów brzusznych, spastyczny niedowład kończyn dolnych oraz zaburzenia czynności zwieraczy. Choroba najczęściej przebiega rzutami czyli podostrego lub ostrego zaostrzenia objawów klinicznych utrzymujących się od kilku dni do kilku tygodnii. W diagnostyce stwardnienia rozsianego kluczową rolę odgrywa badanie rezonansu magnetycznego, które pozwala na uwidocznienie zmian chorobowych pod postacią plak demielinizacyjnych. Ponadto świeże zmiany w odróżnieniu od starszych wzmacniają się po podaniu kontrastu. Cechą bardzo swoistą dla stwardnienia rozsianego jest stwierdzenie u chorych prążków oligoklonalnych w płynu mózgowo-rdzeniowym, które nie występują w surowicy. Leczenie stwardnienia rozsianego obejmuje przerywanie i łagodzenie rzutów choroby (podawanie glikokorytosteroidów), objawowe (w zależności od towarzyszących objawów) oraz zapobieganie postępowi choroby (inteferony).

Stwardnienie zanikowe boczne (SLA)

Stwardnienie zanikowe boczne (amyotrophic sclerosis lateral ALS) jest schorzeniem zwyrodnieniowym dotyczącym komórek rogów przednich rdzenia kręgowego, jąder nerwów czaszkowych wychodzących z rdzenia przedłużonego oraz neuronów drogi piramidowej. Zwana jest także chorobą neuronu ruchowego. Na stwardnienie zanikowe boczne częściej chorują mężczyźni (2:1), średni wiek zachorowania wynosi 60 lat. Cechą charakterystyczną schorzenia jest występowanie zarówno objawów zajęcia górnego (wzmożone napięcie mięśni oraz wygórowanie odruchów) oraz dolnego (zaniki i fascykulacje) neuronu ruchowego. Rozpoznanie stwardnienia zanikowego bocznego opiera się na objawach klinicznych oraz wyniku badania elektromiograficznego (EMG), które wykazuje cechy odnerwienia (fibrylacje, dodatnie fale ostre) w mięśniach zaopatrywanych przez więcej niż jeden region rdzenia kręgowego. Potwierdza rozpoznanie choroby stwierdzenie zmian w badaniu EMG w języku oraz kończynach. Leczenie jest nieskuteczne. Jedynym preparatem o wykazanej skuteczności w leczeniu stwardnienia zanikowego bocznego jest antagonista receptora glutaminergicznego - riluzol. Chociaż nie wpływa na poziom niepełnosprawności wydłuża życie chorych o 2-3 miesiące. Leczenie objawowe obejmuje między innymi: terapię mowy, zmniejszanie ilości wytwarzanej śliny, podawanie rozdrobnionego pokarmu, właściwe leczenie bólu oraz kurczów mięsni oraz zapewnienie opieki paliatywnej. Rokowanie jest niepomyślne. Choroba prowadzi do zgonu w okresie od 3 do 5 lat.

Urazy czaszkowo-mózgowe

Wstrząśnieniem mózgu nazywa się przemijające pourazowe zaburzenia czynności mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, bez widocznych zmian anatomicznych. Głównym objawem schorzenia jest krótkotrwała utrata przytomności. Często dołączają się zawroty głowy i wymioty. Chory mają pamięć wsteczną czyli nie pamiętają zdarzeń mających miejsce przed wystąpieniem wstrząśnienia mózgu. W badaniu neurologicznym nie stwierdza się odchyleń.

Stłuczenie mózgu to urazowe uszkodzenie tkanek mózgu pod postacią zranienia, rozerwania drobnych i większych krwawień oraz innych zmian. W jego przebiegu może dojść do stłuczenia półkul mózgu lub pnia mózgu. Pierwsze charakteryzuje się obecnością różnych objawów ogniskowych pod postacią niedowładów, zaburzeń mowy utraty węchu czy zaburzeń wzroku. Natomiast stłuczenie pnia mózgu objawia się głęboką utratą przytomności z objawami wskazującymi na uszkodzenia pnia jak: zwężenie źrenic, zniesienie reakcji na światło, obustronny objaw Babińskiego czy wyprostne ustawienie kończyn. Rozpoznanie stłuczenia mózgu ustala się na podstawie wyniku tomografii komputerowej.

Krwiak nadtwardówkowy jest najczęściej powikłaniem ciężkich urazów głowy i powstaje w wyniku gromadzenia się krwi w przestrzeni nadoponowej (między kością a oponą twardą) wskutek uszkodzenia tętnicy oponowej. W obrazie klinicznym po ustąpieniu wstrząsu świadomość chorego powraca i stan chorego nie budzi niepokoju. Stan taki zwany lucidum intervalum trwa od kilku do kilkudziesięciu godzin. Po nim nasilają się bóle głowy, narastają zaburzenia świadomości oraz występują objawy ogniskowe. Rozpoznanie krwiaka nadtwardówkowego podobnie jak stłuczenia mózgu ustala się na podstawie badania tomografii komputerowej głowy. Chory wymaga pilnej operacji neurochirurgicznej.  

Krwiak podtwardówkowy powstaje w wyniku nagromadzenia krwi żylnej między oponą twardą a pajęczynówką. Wyróżniamy jego postacie ostrą (przebiegającą podobnie jak w krwiaku nadtwardówkowym) i przewlekłą, w której objawy rozwijają się w ciągu dni, tygodnii a nawet miesięcy.